در سامانههای نظامی مدرن، آگاهی لحظهای از موقعیت و وضعیت تجهیزات، یکی از مؤلفههای کلیدی فرماندهی و کنترل (C2) محسوب میشود. با افزایش پراکندگی تجهیزات، تحرک بالا و پیچیدگی محیط عملیاتی، روشهای سنتی گزارشدهی دیگر پاسخگوی نیازهای تصمیمگیری سریع نیستند. در این چارچوب، اینترنت اشیا (IoT) بهعنوان یک لایه فناورانه، امکان ردیابی، پایش وضعیت و مدیریت داراییهای نظامی را بهصورت دادهمحور فراهم میکند.
معماری فنی سامانههای ردیابی مبتنی بر IoT
سامانههای ردیابی تجهیزات نظامی مبتنی بر IoT معمولاً از معماری چندلایه و توزیعشده استفاده میکنند. در لایه میدانی، گرههای حسگر هوشمند بر روی تجهیزات نصب میشوند. این گرهها میتوانند شامل ماژولهای موقعیتیابی (GNSS)، حسگرهای شتاب، دما، ضربه، وضعیت روشن/خاموش و سلامت منبع تغذیه باشند.
لایه ارتباطی، یکی از حساسترین بخشهای سامانه است. بسته به شرایط عملیاتی، از ترکیبی از شبکههای مش (Mesh)، لینکهای رادیویی امن، شبکههای سلولی نظامی یا ارتباطات ماهوارهای استفاده میشود. در این لایه، تأخیر کم، تحمل خطا و پایداری ارتباط اهمیت بالایی دارد. پروتکلهای سبکوزن مانند MQTT-SN یا پروتکلهای اختصاصی نظامی برای انتقال داده با حداقل سربار مورد استفاده قرار میگیرند.
پردازش داده و تجمیع اطلاعات
در بسیاری از سناریوها، پردازش داده بهصورت Edge Computing انجام میشود. این رویکرد باعث کاهش وابستگی به ارتباط دائمی با مرکز و افزایش تابآوری سامانه میگردد. گرههای لبه میتوانند دادههای خام را فیلتر کرده، رویدادهای مهم را استخراج و تنها اطلاعات ضروری را ارسال کنند.
در سطح بالاتر، دادههای تجمیعشده وارد سامانههای تحلیل میشوند که معمولاً شامل پلتفرمهای مدیریت دارایی، سیستمهای GIS نظامی و ماژولهای تحلیل وضعیت هستند. این سامانهها امکان نمایش موقعیت تجهیزات، بررسی وضعیت عملیاتی و تحلیل روند جابجایی را فراهم میکنند.
ردیابی موقعیت و وضعیت تجهیزات
ردیابی تجهیزات نظامی تنها به تعیین موقعیت جغرافیایی محدود نمیشود. سامانههای IoT امکان پایش همزمان موقعیت، وضعیت عملکرد و شرایط محیطی تجهیزات را فراهم میکنند. برای مثال، یک تجهیز میتواند از نظر موقعیت، میزان لرزش غیرعادی، دمای کاری و وضعیت انرژی بهطور مداوم پایش شود.
این دادهها به فرماندهی اجازه میدهد تصمیمگیری مبتنی بر وضعیت واقعی تجهیزات انجام دهد و از بهکارگیری تجهیزات آسیبدیده یا خارج از شرایط مجاز جلوگیری کند. چنین رویکردی به افزایش قابلیت اطمینان و کاهش ریسک عملیاتی کمک میکند.
امنیت و تابآوری سامانه
امنیت داده در سامانههای IoT نظامی اهمیت حیاتی دارد. استفاده از رمزنگاری انتها به انتها، احراز هویت چندلایه و مدیریت کلید از الزامات این سامانههاست. علاوه بر این، طراحی باید بهگونهای باشد که در صورت قطع ارتباط یا اختلال، سامانه بتواند بهصورت محلی به کار خود ادامه دهد.
تابآوری در برابر نویز، اختلال الکترونیکی و از دست رفتن گرهها، از دیگر الزامات فنی این سامانههاست که معمولاً با طراحی توزیعشده و عدم وابستگی به یک نقطه مرکزی محقق میشود.
جمعبندی
اینترنت اشیا با فراهمکردن بستر پایش بلادرنگ، پردازش توزیعشده و تجمیع دادههای میدانی، نقش مهمی در ردیابی تجهیزات نظامی ایفا میکند. تمرکز این فناوری بر افزایش آگاهی وضعیتی، بهبود مدیریت دارایی و پشتیبانی از تصمیمگیری دادهمحور است. با وجود مزایای قابلتوجه، طراحی این سامانهها نیازمند توجه ویژه به امنیت، پایداری ارتباط و محدودیتهای محیط عملیاتی است.